प्रसिद्ध उद्योगपती आणि समाजसेवी रतन टाटा यांच्या पार्थिवावर गुरुवारी संध्याकाळी मध्य मुंबईतील स्मशानभूमीत पूर्ण शासकीय सन्मानाने अंत्यसंस्कार करण्यात आले. मुंबई पोलिसांनी त्यांना आदरांजली व गार्ड ऑफ ऑनर अर्पण केले. वरळी येथील स्मशानभूमीत टाटा यांचे सावत्र भाऊ नोएल टाटा, त्यांचे कुटुंबीय आणि टाटा समूहाचे अध्यक्ष एन चंद्रशेखरन यांच्यासह वरिष्ठ अधिकारी उपस्थित होते. केंद्रीय गृहमंत्री अमित शहा, केंद्रीय मंत्री पियुष गोयल, महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे, उपमुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस, काँग्रेस नेते आणि माजी मुख्यमंत्री सुशील कुमार शिंदे आणि इतरही स्मशानभूमीत उपस्थित होते.
#5की बात रतन टाटा यांना राज्य सन्मानाने अंतिम निरोप देण्यात आला. #रतनटाटा , @नघमासहर pic.twitter.com/9kdSLGycSm
– एनडीटीव्ही इंडिया (@ndtvindia) 10 ऑक्टोबर 2024
एखाद्या संतासारखं आयुष्य जगले…
जगातील सर्वात प्रभावशाली उद्योगपतींपैकी एक असलेले रतन टाटा त्यांच्या शालीनता आणि साधेपणासाठी प्रसिद्ध होते. पण तो कधीही अब्जाधीशांच्या यादीत दिसला नाही. ते 30 हून अधिक कंपन्यांचे संस्थापक होते, ज्या सहा खंडांवरील 100 हून अधिक देशांमध्ये पसरल्या आहेत. ते आपले जीवन संतासारखे जगले.
टाटा हे एक साधे व्यक्तिमत्व असलेले कॉर्पोरेट दिग्गज होते, परंतु त्यांच्या शालीनता आणि प्रामाणिकपणामुळे ते संतांसारखे जगले. टाटांनी लग्न केले नाही. मात्र, ते लग्न करणार असताना चार वेळा हा प्रकार घडला. तो अमेरिकेत असताना एकदा असे घडले.
उत्तराधिकारी कोण होणार?
त्यांच्या निधनाने टाटा ट्रस्टच्या उच्च पदावर एक जागा रिक्त झाली आहे, ज्यांच्याकडे समूहाच्या 66 टक्के होल्डिंग कंपनी टाटा सन्स आहे. रतन टाटा यांचे सावत्र भाऊ नोएल टाटा हे त्यांच्या उत्तराधिकारी म्हणून प्रबळ दावेदार म्हणून पाहिले जात आहेत. नोएल टाटा हे स्टील आणि घड्याळ कंपनी टायटनचे उपाध्यक्ष आहेत. त्यांची आई आणि रतन टाटा यांची सावत्र आई सिमोन टाटा सध्या ट्रेंट, व्होल्टास, टाटा इन्व्हेस्टमेंट कॉर्पोरेशन आणि टाटा इंटरनॅशनलच्या अध्यक्षा आहेत. रतन टाटा यांचा धाकटा भाऊ जिमी हा कौटुंबिक उद्योगाशी संबंधित नाही आणि कोलाबारमध्ये दोन खोल्यांच्या घरात राहतो.
तुमचे वैयक्तिक आयुष्य कसे होते?
रतन टाटा यांचा जन्म 1937 मध्ये पारंपारिक पारशी कुटुंबात झाला. त्याचे आई-वडील नवल आणि सुनी टाटा यांच्या घटस्फोटानंतर त्याची आजी त्याला आपल्यासोबत घेऊन आली. त्यावेळी रतन 10 वर्षांचा होता. रतन टाटा यांनी 1962 मध्ये कॉर्नेल विद्यापीठ, न्यूयॉर्कमधून आर्किटेक्चरमध्ये बीएस प्राप्त केले. पदवी प्राप्त केल्यानंतर ते कुटुंब कंपनीत रुजू झाले. त्याला कॅलिफोर्नियामध्ये स्थायिक व्हायचे होते पण आजीच्या प्रकृती अस्वास्थ्यामुळे तो भारतात परतला.
टाटा समूहात कसे सामील व्हावे
कॅलिफोर्नियाहून परत आल्यानंतर त्यांना आयबीएम कंपनीकडून नोकरीची ऑफर मिळाली, परंतु टाटा सन्सचे तत्कालीन अध्यक्ष जहांगीर रतनजी दादाभॉय (जेआरडी) टाटा यांनी त्यांना फक्त त्यांच्या समूहासाठी काम करण्यास पटवून दिले समूह, त्यानंतर 1971 मध्ये त्यांची ‘नॅशनल रेडिओ अँड इलेक्ट्रॉनिक्स कंपनी’ (एक समूह फर्म) चे प्रभारी संचालक म्हणून नियुक्ती झाली. एका दशकानंतर, ते टाटा इंडस्ट्रीजचे अध्यक्ष बनले आणि 1991 मध्ये त्यांचे काका जेआरडी टाटा यांच्याकडून टाटा समूहाचे अध्यक्षपद स्वीकारले. जेआरडी टाटा यांनी पाच दशकांहून अधिक काळ हे पद सांभाळले.
याच वर्षी भारताने आपली अर्थव्यवस्था उघडली आणि 1868 मध्ये एक लहान कापड आणि व्यापारी प्रतिष्ठान म्हणून सुरू झालेल्या टाटा समूहाने त्वरीत स्वतःला एका जागतिक उद्योगात रूपांतरित केले ज्याचे साम्राज्य मीठ ते स्टील, कार ते सॉफ्टवेअर ते पॉवर प्लांट्सपर्यंत पसरले. आणि एअरलाइन्स.
रतन टाटा हे समूहाच्या मुख्य होल्डिंग कंपनी ‘टाटा सन्स’ चे दोन दशकांहून अधिक काळ चेअरमन होते, या काळात समूहाचा झपाट्याने विस्तार झाला, 2000 मध्ये लंडन-आधारित टेटली टी $431.3 दशलक्षला विकत घेतली, 2004 मध्ये दक्षिण कोरियाची टेटली टी विकत घेतली. देवू मोटर्सचे ट्रक-उत्पादन ऑपरेशन्स $102 दशलक्ष मध्ये, अँग्लो-डच स्टील निर्माता कोरस ग्रुप $11.3 बिलियन मध्ये विकत घेतले आणि फोर्ड मोटर कंपनीकडून प्रसिद्ध ब्रिटीश कार ब्रँड जग्वार आणि लँड रोव्हर $2.3 बिलियन मध्ये विकत घेतले.
धर्मादाय कार्यात सहभाग
भारतातील सर्वात यशस्वी उद्योगपतींपैकी एक असण्यासोबतच ते त्यांच्या परोपकारी कार्यांसाठीही ओळखले जात होते. परोपकारात त्यांचा वैयक्तिक सहभाग फार लवकर सुरू झाला. 1970 च्या दशकात, त्यांनी आगा खान हॉस्पिटल आणि मेडिकल कॉलेज प्रकल्प सुरू केला, ज्याने भारतातील प्रमुख आरोग्य सेवा संस्थांपैकी एकाचा पाया घातला. 1991 मध्ये टाटा सन्सच्या अध्यक्षपदी त्यांची नियुक्ती झाल्यानंतर, टाटांच्या परोपकारी प्रयत्नांना नवी गती मिळाली. गंभीर सामाजिक गरजा पूर्ण करण्यासाठी त्यांचे आजोबा जमशेटजी यांनी स्थापन केलेल्या टाटा ट्रस्टचे त्यांनी सक्रिय नेतृत्व केले. रतन टाटा यांनी टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ सोशल सायन्सेससारख्या उत्कृष्ट संस्था स्थापन केल्या. 2008 मध्ये त्यांना देशाचा दुसरा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार पद्मविभूषणने सन्मानित करण्यात आले.
जेव्हा सायरस मिस्त्री यांना टाटा सन्सची कमान मिळाली
डिसेंबर २०१२ मध्ये रतन टाटा यांनी टाटा सन्सची जबाबदारी सायरस मिस्त्री यांच्याकडे सोपवली, जो तोपर्यंत त्यांचे सहाय्यक होते. तथापि, टाटा समूहाच्या मालकांना मिस्त्री यांच्या कार्यप्रणालीत अडचणी येऊ लागल्या, टाटा कुटुंबाबाहेरील पहिले सदस्य आणि ऑक्टोबर 2016 मध्ये मिस्त्री यांनी टाटा समूहावरील नियंत्रण गमावले. रतन टाटा हे त्यावेळी कंपनीत शेअरहोल्डर होते आणि अनेक प्रकल्पांवर त्यांचे मिस्त्री यांच्याशी मतभेद होते. यामध्ये रतन टाटांच्या महत्त्वाकांक्षी प्रकल्प ‘नॅनो’ कारचे उत्पादन थांबवण्याचा मिस्त्री यांच्या निर्णयाचा समावेश होता. मिस्त्री यांच्या जाण्यानंतर, रतन यांनी ऑक्टोबर 2016 पासून काही काळासाठी अंतरिम अध्यक्ष म्हणून पदभार स्वीकारला आणि नटराजन चंद्रशेखरन यांना टाटा समूहाचे अध्यक्ष बनवल्यानंतर जानेवारी 2017 मध्ये ते निवृत्त झाले. तेव्हापासून ते टाटा सन्सचे चेअरमन एमेरिटस होते.
#SawalIndiaKa रतन टाटा यांचे पार्थिव वरळीच्या पारशी स्मशानभूमीत पोहोचले. #रतनटाटा , #टाटाग्रुप , @Ankit_Tyagi01 , @sunil विश्वासार्ह pic.twitter.com/2UzobzzIh5
– एनडीटीव्ही इंडिया (@ndtvindia) 10 ऑक्टोबर 2024
यावेळी, त्यांनी 21 व्या शतकातील काही तरुण उद्योजकांना मदत केली, अनेक तंत्रज्ञानावर आधारित नवकल्पना आणि स्टार्ट-अप्समध्ये गुंतवणूक केली. टाटाने ओला इलेक्ट्रिक, पेटीएम, स्नॅपडील, लेन्सकार्ट आणि झिवामे यासह 30 हून अधिक स्टार्ट-अप्समध्ये त्यांच्या वैयक्तिक क्षमतेत गुंतवणूक केली आहे.
कुत्र्यांशी विशेष जोड
काही महिन्यांपूर्वीची गोष्ट होती. पावसाळ्याची ती ओल्या संध्याकाळ होती. कुत्र्यांबद्दल प्रचंड प्रेम आणि आपुलकी असलेले रतन टाटा यांनी आपल्या सर्व सहकाऱ्यांना आणि कर्मचाऱ्यांना मुंबईतील एका आलिशान परिसरात असलेल्या टाटा समूहाच्या मुख्यालयाचे दरवाजे मोकाट कुत्र्यांसाठी उघडण्यास सांगितले. टाटा समूहाच्या मुख्यालयात आश्रय घेतलेल्या अनेक कुत्र्यांनी त्यांचे मालक रतन टाटा यांच्या प्रेमापोटी तिथेच मुक्काम केला. पण आता त्यांच्यावर प्रेम करणारे आणि प्रेम करणारे रतन टाटा अनंताच्या प्रवासाला निघाले आहेत.
